Birkan Ateş  
Servisler Müdürü  
Aktif Mühendislik

I. GİRİŞ

Kompanzasyon sistemleri işletmelerde en fazla stres altında bulunan sistemlerin başında gelmektedir. İlgili sistemin göz ardı edilmesi durumunda işletmenin elektrik faturası reaktif bölümünde gereksiz yere tahakkuk eden bedelle karşılaşılmaktadır hem de doğru çalışmayan kompanzasyon sistemleri nedeniyle tesis içinde reaktif akımın geçtiği elektrik kabloları ve transformatörlerde oluşan ısı kaynaklı bakır kayıpları artmaktadır.

II. Kompanzasyon Sistemlerinin Dizaynında Satış Sonrası Ergonomi ve Önemi;

Ülkemizde genelde dizaynı yapılan elektrik panolarında ve kompanzasyon sistemlerinde satış sonrası işletme ömrü boyunca son kullanıcıya yönelik işletme kolaylığı ticari kaygılardan dolayı çoğunlukla ikinci planda kalmaktadır.

Pazarda bulunan sürekli fiyat odaklı son kullanıcı talepleri ve yoğun rekabetnedeniyle üreticilerde çoğunlukla bu konuyu dizaynlarında ikici plana atmaktadırlar.

Normalde bu önemli konunun ürün alımı sırasında satıcı tarafında çok iyi anlatılarak avantaj elde etmesi sağlanabilir hemde son kullanıcının ürünü iyi analiz ederek işletme süresi boyunca kendisinin uygulayacağı çalışmalarda ürünün tüm donanımlara ergonomik şekilde ulaşılabilirlik sorgulanmalıdır.

Sistemin kısımlardan ve bölmelerden oluşması aynı zamanda bu bölümlerin sadece lokal olarak enerjisiz bırakılarak müdahale yapılabilmesi son kullanıcıara işletme kolaylığı sağlayacaktır.Sistemin bir bölümde oluşan arıza diğer bölümleri etkilemeden hem korunabilecektir hemde arıza giderimi tüm sistem devredışı bırakılmadan yapılmasını sağlayacaktır.

Bu yapı sistemlerde bölümlendirme, çekmece yapısı, tam kaset yapılarıyla ve panoların her bir gözünün ayrı şalterler ile kısmi korunmasıyla sağlanabilir.

Ümraniye Metro İstasyonu 2 adet 500 kVAr Şönt Reaktör Sistemi her sistem 5 göz panodan oluşuyor ve her göz panonun besleme şalteri ayrı tasarlanmıştır.

III. Kompanzasyon Sistemlerinde Doğru İşletme

Kompanzasyon sistemlerinin işletmelerde en doğru şekilde kontrol altında tutulması gerekir. Oluşacak arızaların hızlı tespiti için mutlaka her gün aynı saatte işletmelerde sayaç endeksleri okunmalıdır. Bu okunan değerler uygun bir takip tablosuna işlenmeli ve önceki güne göre yeni değerlerin karşılaştırılması bu tablo üzerinden yapılmalıdır.

Yapılacak her gün ki okuma işlemine istinaden sistemin çalışma durumu ortaya çıkan endeks durumlarından çok kolaylıkla gözlemlenecektir.

Bu çalışmaya istinaden gün içinde kompanzasyon sisteminde oluşacak herhangi bir arıza ertesi gün alınan sayaç endekslerinde oluşacak yüksek sapmalar ile bir gün sona farkına varılacaktır. İlgili teknik personellerin kompanzasyon sistemini kontrol etmelerine istinaden arıza giderilecektir ve elektrik faturasına bir reaktif cezanın yansımasının önüne geçilecektir.

Aksi durumda işletmede her gün sayaç endeksi alınmasa ve kompanzasyon sistemine de planlı periyodik bakım yapılmaz ise ay sonu gelecek elektrik faturalarında kullanılan aktif enerji bedelinin kat ve kat üstünde reaktif enerji bedelleriyle işletmeler gereksiz yere karşılaşacaktır.

Elektrik sayacı düzenli endeks okumaların anında ilgili kompanzasyon sistemlerinin günlük, haftalık, aylık, yıllık periyodik planlı bakımlarının düzenlenmesi ve yapıldığının kontrol edilmesi gerekir.

IV. Kompanzasyon Sistemlerinde Planlı Bakım İçerikleri

İşletmelerde her makine ve sistem için planlı bakımlar hazırlanmalı ve bu bakımların doğru şekilde yapılması için her ekipmana özel bakım içerikleri belirlenmelidir.

• Öncelikle iş güvenli kurallarına uygun olarak koruyucu malzemeler ile bakım yapacak teknisyenin koruyucu tedbirlerini almalı.
• Zorunlu olmadıkça enerji altında panoların kapağını açmamalı. Enerji kesildikten sonra pano kapakları açılarak gözlem yapılmalı.
• Kompanzasyon sistemlerinin gözle genel kontrolü yapılmalı.
• Mekanik bağlantı noktalarının fiziki kontrolleri yapılmalı.
• Elektrik bağlantı noktalarının fiziki kontrolü yapılmalı.
• Sistemlerde bulunan kondansatörlerin kapasiteleri ölçülmeli ve karşılaştırmak için kayıt altına alınmalı. Ölçülen kondansatör kapasite değerleri normal değerlere göre %10-%15 aralığında farklılık gösteriyorsa ilgili kondansatör grubu değiştirilmelidir.
• Sistemde bulunan tüm kademeler sadece kendileri devrede kalacak şekilde enerjilendirilmeli ve pensampermetre ile ilgili kademenin çektiği akımlar uygun noktadan ölçülmeli, karşılaştırmak için kayıt altına alınmalı. Ölçülen kondansatör akım değerleri normal değerlere göre %10-%15 aralığında farklılık gösteriyorsa ilgili kondansatör grubu değiştirilmelidir.
• Kompanzasyon sistemlerinde kademeleri korumak için kullanılan sigortaların sağlamlık kontrolleri uygun şekilde yapılmalı.
• Kompanzasyon sistemlerinde kullanılan anahtarlama ekipmanı (Kontaktör veya Statik Kontaktör) çalışma fonksiyonu kontrol edilmelidir.
• Kompanzasyon sistemlerinde pano içi sıcaklık (Kondansatör üretici çalışma sıcaklıkları genelde 45-55 °C arasındadır.)doğru şekilde sürekli takip edilmelidir. Tasarımda kullanılan havalandırma ekipmanlarının çalıştığı kontrol edilmelidir.
• Reaktif güç kontrol rölesi üzerinde kademelerin devreye alınma ve çıkarılma süreleri ayarlanırken kondansatör üreticisinin beyan ettiği şarj-deşarj sürelerine dikkat edilmelidir. Bu süreler her bakım sırasında aralıklar ile kontrol edilmelidir.
• Kondansatörlerde kullanılan deşarj dirençleri görülebilir bir noktada ise aralıklar ile fiziki olarak kontrol edilmelidir.
• Uygun ekipmanlar ile pano içi ve dış yüzeyinin tozdan, kirden arındırılması yapılmalıdır.

V. Sonuç

Ülkemizde, işletmelerde kompanzasyon sistemlerinin önemi ve faydaları göz ardı edilemeyecek kadar yüksektir.Bu nedenle bu sistemlerin en doğru şekilde işletmelerde çalışır durumda bulunmaları gerekmektedir.Bu durumun sağlanması içinde kompanzasyon sistemlerinin alınması aşamasından itibaen titiz davranılarak doğru tasarımın,doğru seçilmiş malzemeler ile satış sonrası uzun yıllar destek alınabilecek bu alanda uzmanlaşmış firmalar ile çalışılması mutlaka daha çok fayda sağlayacaktır. Benzer şekilde bu sistemlerin düzenli olarak kontrollerinin yapılarak sürekli kontrol altında tutulmaları işletmelere göz ardı edilemeyecek kadar büyük faydalar sağlayacaktır.