Harun Öndül  
Satış Müdürü  
Aktif Mühendislik

Mobil jeneratörler, besleme sistemine doğrudan erişimi olmayan ekipmana enerji verilmesi gerektiğinde vazgeçilmez yardımcılardır. Bu jeneratörler, örneğin inşaat ve montaj sahalarında, kurtarma görevlerinde ve etkinliklerde kullanılabilir. Aynı zamanda mobil jeneratörler, kamuya ait güç kaynağı arızasının kritik durumlarla sonuçlanabildiği, hayvan barınaklarında, itfaiye istasyonları gibi tesislerde kullanılabilir.

I. GİRİŞ

Mobil jeneratör kullanıcıları genellikle elektrik konusunda çok bilgili olmadığı için elektrik çarpmasına karşı korumaya özellikle dikkat gösterilmelidir.

Belirsiz Şartnameler

Mobil jeneratörler için uygulama olanakları yelpazesi elektrik çarpmasına karşı gerekli koruyucu önlemlerin uygulanmasıyla ilgili tartışma çeşitliliğiyle genellikle birbirine uyar. Bir yandan, bu, jeneratörler tarafından karşılanması gereken pek çok standart nedeniyle ve bu nedenle de gerekli önlemlere ilişkin çeşitli beyan ve iddialardan dolayı anlaşılabilir bir durumdur. Özellikle topraklama çubuğu kullanımı anlaşmazlıkların değişmez kaynağıdır. Koruyucu cihazların düzgün bir şekilde çalışmasını sağlamak için aşağıdaki ayrımların uygulama açısından yapılması gerekir:

• Elektrik dağıtım şebekesine bağlı olmayan bağımsız düşük voltajlı güç üretim tesisleri.
• Elektrik dağıtım şebekesine bağlı olmayan kurulu sistemleri aralıklı olarak besleyen bağımsız düşük voltajlı güç üretim tesisleri

Bu önlemler, yeni DIN VDE 0100-551 (VDE 0100-551):2017-02 Ek ZC’de mobil jeneratörler için uygulama açısından daha detaylı olarak açıklanmaktadır.

Pratikte, aşağıdaki temel koruyucu önlemler DIN VDE 0100-410 VDE 0100-410):2007-06 uyarınca mobil jeneratörler için kullanılır:

• Bölüm 411’de tanımlandığı şekilde otomatik devre dışı kalma koruması.
• Bölüm 413’te tanımlandığı şekilde bir ya da daha fazla yükle birlikte koruyucu ayrılma.

Bu nedenle bunlar, pratik uygulamada oldukça değişiklik gösteren tamamen farklı iki koruyucu önlem olarak kabul edilir.

Otomatik Kapama ile Koruma

DIN VDE 0100-410 (VDE 0100-410):2007-06 uyarınca otomatik devre dışı kalma koruyucu bir önlemdir;

• Temel koruma, aktif parçaların temel izolasyonuyla sağlanır;
• Hata koruması, hata durumunda ana topraklama çubuğu ve otomatik devre dışı kalma yoluyla koruyucu eş potansiyel ağıyla sağlanır.

Hata olması durumunda otomatik devre dışı kalmanın, yalıtkan özellikleri olan uygun koruyucu bir cihazla sağlanması gerekir. (örn. devre kesici ve kaçak akım rölesi RCD). DIN VDE 0100-410 (VDE 0100- 410):2007-06 bölüm 411.3’e göre gerekli koruyucu topraklama / koruyucu eşpotansiyel ağı sağlamak amacıyla korunmasız iletken parçalar (ekipmana ait)- toprak bağlantı tipine bağlı olarak her sistem için hüküm süren şartlar altında koruyucu bir toprağa bağlanmalıdır. Eş zamanlı olarak dokunulabilen korunmasız iletken parçalar aynı topraklama sistemine ayrı ayrı grup halinde ya da birlikte bağlanmalıdır. Daha sonra toprak bağlantısı aşağıdaki alt gruplardan birine ayrılır.

• TN sistem
• TT sistem
• IT sistem

Daha sonra, mobil jeneratörlerin pratik kullanımı için aşağıdaki gerekli önlemler oluşur:

Topraklanmış Besleme Sistemleri– TN ve TT Sistemler

Jeneratörün yıldız noktası topraklama sistemine bağlanmalıdır. Bunu yapmak için, ayarlamalar genellikle jeneratörün klemens kutusu üzerinde yapılmalıdır.

Gerekli topraklama sistemini kurmak amacıyla, topraklama çubuğu içeri sokulmalıdır ve topraklama direnci kalifiye bir elektrikçi tarafından belirlenmelidir.

Mobil Jeneratörler açık havada kullanıma uygun, vasıfsız personel tarafından kullanılmak üzere tasarlanmış olmasına rağmen, TN ve TT sistemlerde her bir priz çıkışı için bir kaçak akım cihazı (RCD) gereklidir. Dolayısıyla, DIN VDE 0100-410 (VDE 0100-410):2007-06 bölüm 411.3.3 “Ek koruma” ile uyumlu olmak zorundadır.

Koruyucu önlemlerin doğru uygulanması, devre dışı kalmayla koruma, kalifiye bir elektrik teknisyeni tarafından test edilmelidir.

Topraklanmamış Güç Kaynağı – IT Sistem

Eğer jeneratör topraklanmamış bir besleme sistemi (IT sistem) olarak kullanılıyorsa, görsel ve/veya sesli bir uyarıyla ilk izolasyon hatasını rapor eden DIN EN 61557-8 (VDE 0413-8):2015-12 ile uyumlu bir izolasyon izleme cihazı (IMD) kullanılmalıdır. Başka bir iletkende ikinci izolasyon hatası meydana gelirse, sistem, bir devre kesiciyle devre dışı bırakılmalıdır. Bu durumda da doğru uygulama kalifiye bir elektrik teknisyeni tarafından onaylanmalıdır. DIN 6280:1986-10’da, bunun için max. 1.5 ohm’luk bir döngü direnci belirtilir.

Özetlersek, Bir mobil jeneratörün TN, TT veya IT sistemi olarak kullanıldığı her durumda, gerekli koruyucu ve denetleme cihazlarının düzgün çalışmasını sağlamak için bir topraklama sistemi ve kalifiye bir elektrikçiye ihtiyaç vardır. Tabii ki, bu pratikte mümkün değildir ve sonuçta maliyetler ile ilişkilidir. Bundan kaçınmak için “koruyucu ayırma” koruyucu önlem kullanılır. Fakat burada da bir elektrik mühendisliği altyapısı olmayan bireyler tarafından kullanılabilir olup olmayacağını düşünmek için bir dizi konu vardır.

Koruyucu Önlem: Koruyucu Ayırma

Koruyucu ayırma, DIN VDE 0100- 410 (VDE 0100-410):2007-06 bölüm 413 uyarınca, bağımsız bir koruyucu önlemdir, bu korumada;

• Temel koruma, aktif parçaların temel izolasyonuyla sağlanır;
• Hata koruması, elektrik devresinin bağlantısını diğer devrelerden ve topraktan kolay bir şekilde keserek sağlanır.

Dolayısıyla, koruyucu ayırma, sahip olduğu koruyucu etkiyi ikinci devrenin galvanik olarak ana şebekeden ve topraktan ayrılmasından ya da mobil jeneratör durumunda çıkış sargısının topraktan ayrılmasından sağlar. Aktif iletkene dokunulduğu zaman, yüksek izolasyon direnci ve neredeyse hiç akım olmadığı anlamına gelen düşük sistem kaçak kapasitansları (Ze çok büyük) insana geçebilir. Bununla birlikte, sistem kaçak kapasitansı telin uzunluğundan ve yük sayısından ya da aktif iletken ve toprak arasında ortaya çıkan empedanstan olumsuz olarak etkilenir (Z daha da küçülür). Bu nedenle, bu koruyucu önlemi bir elektrik sarf malzemesinin beslemesiyle sınırlandırma talimatları genellikle geçerlidir ve telin uzunluğu da dikkate alınmalıdır. Hata koruması için yine de ek önlemler gereklidir:

• Koruyucu ayırmalı devrenin voltajı 500 V’u geçmemelidir.
• Koruyucu ayırmalı devrenin aktif parçaları başka bir devreye, toprağa ya da herhangi bir noktadaki koruyucu toprağa bağlanmamalıdır.
• Koruyucu ayırmalı devrenin korunmasız iletken parçaları koruyucu toprağa, diğer devrelerin korunmasız iletken parçalarına ya da toprağa bağlanmamalıdır.
• Flexible kablolar ve teller, mekanik yüklere maruz kalınan yerlerde boylu boyunca açık bir şekilde görünür olmalıdır.

Bu gereksinimlere harfiyen uymaları kaydıyla koruyucu ayırma, elektrik mühendisliği geçmişi olmayan kişiler tarafından da kullanılabilir. Pratikte, yine de mobil jeneratörler genellikle birden fazla priz çıkışıyla teçhizatlandırılır. Bu yüzden DIN VDE 0100-410 (VDE 0100-410):2007-06 Ek C.3 gereksinimleri de uygulanır.

Bu standarda ait Ek C.3, yalnızca elektrik eğitimi almış olan kalifiye elektrik teknisyenleri ya da kişiler tarafından çalıştırılabilen ve izlenebilen birden fazla tüketim maddeli koruyucu önlemlerini tanımlar.

• C.3.2 Birden fazla sarf malzemeli koruyucu ayırma durumunda, bölüm 413’ün gereksinimleri (413.1.2 hariç) ve daha sonraki ek gereksinimler yerine getirilmelidir.
• C.3.3 Ayrık devreleri hasardan ve izolasyon hatalarından koruyacak önlemleri alın.
• C.3.4 Açıkta kalan iletken parçaları yalıtılmış, korunmamış koruyucu iletkenler ile birbirine bağlayın. Bu iletkenler, koruyucu iletkenlere ya da diğer devrelerdeki diğer korunmasız iletken parçalara ya da herhangi bir yabancı iletken parçalara bağlanmamalıdır.
• C.3.5 Bütün priz çıkışlarının koruyucu eşpotansiyel ağı sistemine bağlanan ve C.3.4 gereksinimlerini karşılayan bir toprak teması olmalıdır.
• C.3.6 Flexible bağlantı tellerinin, koruyucu bağlantı iletkeni işlevi gören ve ayrıca C.3.4 gereksinimlerine uygun olan bir koruyucu toprak iletkeni olmalıdır.
• C.3.7 Eğer ekipmanın iki farklı parçasının her birinde ve çeşitli, harici iletkenlerde bir izolasyon hatası meydana gelirse, DIN VDE 0100-410 (VDE 0100-410):2007-06 sayılı standarttaki tablo 41.1’de gösterilen süre içerisinde devre dışı kalma gerçekleşmelidir.
• C.3.8 Güç devresinin nominal geriliminin volt cinsinden olması ve kablo uzunluklarının 100.000 metreyi geçmemesi ve toplam uzunluğun 500 m ile sınırlanması tavsiye edilir.

II. SONUÇ

Aşağıdaki birtakım gereksinimler dikkatle yerine getirilmesi kaydıyla, izolasyon izleme ve koruyucu ayırma, elektrik çarpmasına karşı koruma sağlamak için etkili bir önlem sunar ve ayrıca gerektiğinde kalifiye bir elektrik teknisyeni olmadan bile hemen kurulabilme avantajı vardır.

• Mevcut kaynak olarak standart-uyumlu (hasarsız) acil durum jeneratörlerinin kullanılması
• Maksimum 500 m kablo uzunluğu
• Yüksek kaliteli, hasarsız iletken malzeme
• Yüksek özen gösterilen eş potansiyel ağı
• İşlevsel olarak güvenilir, test edilmiş sarf malzemelerinin kullanılması (çalışma malzemeleri)
• Standart-uyumlu koruyucu önlemler

REFERANSLAR