Tesla ile başlayan, 100 yılı aşkın süredir elektrik aktarımına farklı bir bakış açısı kazandıran kablosuz elektrik aktarımı konusu üzerinde Tesla’nın ölümünden sonra uzun yıllar ciddi çalışmalar yapılmamıştır. Fakat artan ihtiyaç sebebiyle özellikle son 15 yıldır üzerinde tekrar ciddi çalışmalar yapılmaya ve netice alınmaya başlanan kablosuz elektrik konusundaki temeller ve uygulama alanları bu yazıda ele alınmıştır. Elektrik artık kaçınılmaz bir şekilde insan hayatının bir parçası oldu, en basit işlemlerde bile bağımlı olduğumuz bir kaynak haline geldi. Ancak elektrik çoğu kaynak gibi şimdilik sınırlı ve dağıtımı ise maliyetli ve özellikle kabloların yarattığı karmaşa da ayrı bir sorun kaynağı. Ayrıca Tesla ile başlayan kablosuz enerji aktarımı serüveni, teknolojinin çok disiplinli bir alan olarak yön almasıyla önemini giderek artırmış, farklı disiplinlerin ortak bir çalışma alanı haline gelmiştir. Dahası ileride yaşanabilecek muhtemel sorunların çözümü olarak gösterilen bir takım önerilerin hayata geçirilmesinde önemli rol oynamaktadır.

Kablosuz Elektrik Aktarımı

Farklı kablosuz enerji aktarımı yöntemleri olmakla beraber bu yöntemler aşağıdaki gibi gruplanabilir:

Yakın mesafe:

• Inductive Coupling (İndüktif eşleşme)
• Resonant Inductive Coupling (Rezonant endüktif eşleşme)
• Air Ionization (Hava iyonlaştırması)

Uzak mesafe:

• Microwave Power Transmission (Mikrodalga güç iletimi),
• Laser Power Transmission (Lazer güç iletimi)

Son yıllarda ivme kazanan yöntem Resonant Inductive Coupling’dir ve bunun haricindeki yöntemler hakkında da kısa bilgiler verilecektir.

2.1. Inductive Coupling

İndüktif eşleşme alıcı ve vericinin birbirine çok yakın olduğu durumlarda kullanılır. En bilinen kullanım alanları transformatörler, elektrikli diş fırçası şarj istasyonu ve benzeri şarj istasyonlarıdır.

2.2. Air Ionization

İletim hava ile olur, zor bir tekniktir ve çok yüksek elektromanyetik alana ihtiyaç duyar. En bilinen uygulama alanı bazı aydınlatma materyalleridir.

2.3. Microwave Power Transmission

Mikrodalga yardımıyla uzun mesafelere enerji aktarımını mümkün kılar. Verici kısımda elektriksel enerji mikrodalga enerjiye çevrilir. Alıcı kısımda ise doğrultucu (rectenna) yardımı ile bu enerji alınır ve tekrar elektriksel enerjiye çevrilir.

Bu alanda 1980’lerde Kanada Haberleşme Araştırma Merkezi’nin SHARP (Stationary High Altitude Relay Platform) adını verdiği çalışma bu alandaki en ciddi çalışmalardan biridir. Bu projede hiçbir dahili enerji kaynağı bulunmayan bir uçak sadece mikrodalga enerjisi ile 21 km yükseklikte 2 km’lik bir daire içinde bir ayı aşkın süre uçurulabilmiştir. Ayrıca ayda güneş enerji santrali kurup elde edilen enerjinin MPT yöntemi ile dünyaya aktarılması gelecek projelerinden biri olarak öngörülmektedir.

2.4. Laser Power Transmission

Yönlüdür fakat atmosferde ilerledikçe zayıflar. Alıcı kısmı için fotovoltaik hücreler yeterlidir.

2.5. Resonant Inductive Coupling

Özellikle üzerinde çalışma yapılan ve yakın geçmişte başarılı sonuçlar edilen yöntemdir. Manyetik rezonans mantığına dayanır ve Inductive Coupling yöntemine kıyasla daha uzak mesafelere transfer yapılması mümkündür.

Rezonans, bir sistemin belirli bir frekansta maksimum dalga genişliğinde titreşim verme eğilimidir. Bu frekansa, rezonans frekansı denir. Rezonans frekansı aynı olan nesneler, yüksek verimlilikle enerji transferi yapma eğilimindedirler. Kablosuz elektrik aktarımının temeli de manyetik rezonansa dayanır.

Resim 1’de görüldüğü gibi yüksek frekansta anahtarlama yapılarak (osilasyon) verici bobin üzerinde oluşturulan değişken akım manyetik alan oluşumunu sağlar. Bu devre ile aynı rezonans frekansına sahip, manyetik alan içerisinde bulunan alıcı devrenin bobini üzerinde akım oluşur, böylelikle güç iletimi sağlanmış olur. Burada önemli olan alıcı ve verici devrelerdeki bobin ve kapasitör çiftlerinin rezonans frekanslarının aynı olmasıdır. Aksi taktirde etrafa yayılan manyetik enerji alıcı devre tarafından alınamaz.

Resim 2’de bulunan, tank devresi adı da verilen LC devresinde bobinin ve kapasitörün empedansları:

Devrenin eşdeğer empedansı:

Formülde verilen eşdeğer empedansın değerini sonsuza götürecek frekans rezonans frekansıdır ve devre bu frekansta sinyal üretir. Rezonans frekansı aşağıdaki formul ile bulunabilir.

Rezonasyon kapasite ve bobin vasıtasıyla 4 temel aşamadan oluşur:

1. İlk olarak şarj edilen kapasitör bobin üzerinden deşarj oldukça bobin üzerinden akan akım bobin etrafında manyetik alan oluşmasını sağlar. Bu işlem kapasitör tamamen boşalıncaya kadar devam eder.

2. Kapasite tamamen boşalınca bobin etrafındaki manyetik alan çökmeye başlar ve çökme tamamen bitene kadar bobin üzerinden ters yönde akan akım kapasitörü 1. aşamadakine ters polaritede şarj eder.

3. Kapasitör bobin üzerinden deşarj oldukça bobin üzerinden akan akım bobin etrafında tekrar manyetik alan oluşmasını sağlar. Bu işlem kapasitör tamamen boşalıncaya kadar devam eder.

4. Bobin etrafındaki manyetik alan çökmeye başlar ve çökme tamamen bitene kadar bobin üzerinden akan akım kapasitörü 1. aşamadaki ile aynı polaritede tekrar şarj eder.

Fakat bu olay döngüsel olarak devam edemez. Çünkü bobin, kapasite ve irtibatlandırma için kullanılan iletken yol dahili bir dirence sahiptir ve kayba neden olur. Ayrıca manyetik alan oluşumu ve manyetik alandan akım oluşumu %100 verimle gerçekleşmediği için osilasyon giderek söner. Osilatörde bu sönümün önüne pozitif geri besleme ile geçilir.

3. UYGULAMA ALANLARI

Resonant Inductive Coupling yöntemi üzerinde son yıllarda yapılan çalışmalar ticarileşmeye başlamıştır. Bunun en büyük örneği Witricity firmasıdır. Profesör Marin Soljačić liderliğindeki Massachusetts Institute of Technology’den (MIT) bir fizikçi ekip tarafından 2006 yılında icat edilen ve patentlenen kablosuz elektrik için yeni bir teknolojiyi ticarileştirmek amacıyla 2007 yılında kuruldu. Ekip 2 metre uzaklıktan 60W lık bir ampülü yüksek verimle yakmayı başardılar. Şu anda cep telefonu, laptop, uzaktan kumanda vb. mobil cihazların kablosuz şarjı için ürünler, otomotiv sektöründe ise elektrikli araçların kablosuz şarjı için ürünler geliştirmiştir. Medikal alanda da çalışmaları devam etmektedir.

Kablosuz elektrik aktarımı teknolojisi üzerine ticarileşen ve henüz geliştirilmekte olan ürünlerin birçoğu aşağıdaki alanlarda hayatımıza girmekte, bazıları ise yakın gelecekte hayatımıza girecek gibi görünmektedir:

• Tüketici elektroniği:

Kablosuz şarj pedleri, kablosuz şarj masaları gibi ürünlerle yer etmeye başlamıştır.

• Otomotiv:

Elektrikli araçlar için kablosuz şarj cihazı geliştirilmiş ve ticarileştirilmiştir. Bazı seri üretim araçlarda ise araç içi kablosuz şarj pedleri opsiyonel olarak sunulmaya başlanmıştır.

• Medikal:

Kalp pilleri vb. medikal ürünlerin vücut içinde iken şarj edilmesi ile ilgili çalışmalar yürütülmektedir.

• Endüstri:

Ağır ve kirli çevresel ortamlarda bulunan cihazların elektriksel beslemesinde kullanılmak üzere çalışmalar yürütülmektedir.

• Enerji:

Ayda solar enerji santrali kurulup elde edilen enerjinin yeryüzüne kablosuz elektrik aktarımı teknolojisi kullanılarak gönderilmesi gelecek projesi olarak görülmektedir.

Ayrıca Texas Instruments, Linear Technology gibi firmaların kablosuz şarj devreleri için özelleştirilmiş çipleri bulunmaktadır.

Tesla’nın 100 yılı aşkın süre önce dünyaya miras olarak bıraktığı kablosuz elektrik aktarımı teknolojisi yakın geçmişte tekrar keşfedilmeye başlanmıştır. Bu teknolojinin her şeyin gittikçe mobilleştiği bu dünyada değiştirebilecekleri düşünüldüğünde, devam eden çalışmalarla yakın gelecekte oldukça etkin biçimde kullanılacağı aşikardır.

Kablosuz Enerji Aktarımı Hakkında Sıkça Sorulan Sorular

REFERANSLAR