Kaçak elektrikle mücadelede PLC sayaç çözümü!
S.1. Fatih Bey, öncelikle bizlere kendinizden ve Vangölü Elektrik Dağıtım A.Ş. olarak bölgede ne gibi faaliyetler yürüttüğünüzden bahseder misiniz?
Şirketimiz; Van, Bitlis, Muş ve Hakkâri illerinde yaşayan 2 Milyonu aşkın nüfusa ve yaklaşık 770.000 tüketiciye elektrik dağıtım hizmeti sunmaktadır. Dağıtım Şirketimiz, 4 ilimizdeki tüketicilerimizin kesintisiz ve kaliteli enerji almalarının sağlanması, arıza, bakım ve onarım faaliyetlerinin yürütülmesi, yeni yerleşim alanlarının enerji taleplerinin karşılanması ve mevcut şebekemizin iyileştirilmesi için yeni yatırımların yapılması ile tüketici sayaçlarının montajı, okunması ve tüketimlerinin belirlenmesi gibi faaliyetleri yürütmektedir.
Merkezden sınırın sıfır noktasına kadar tüm tüketicilerimize verdiğimiz hizmetin kalitesini ve hizmetlerimizden doğan memnuniyeti daha da artırmak amacıyla şebekemizin dijital dönüşümüne önemli yatırımlar yaptık. Teknolojik yatırımlarımız sayesinde elektrik dağıtım sektörünün en yaygın akıllı şebeke sistemini de bölgemize kazandırmış olduk.
Hizmet kalitemizi artıran yatırımlarımızın yanı sıra sosyal sorumluluk anlamında da bölgemizin sosyoekonomik gelişimine katkı sağlayacak projeler üretiyoruz. Eğitim ve spor alanlarında sosyal sorumluluk projeleri geliştirdiğimiz gibi bölgemizin ekonomisine katkı sağlayacak organizasyonlara da destek olmaktayız. Sosyal sorumluluk çalışmalarımızın halkımız tarafından takdir görmesi ve bölgemizde sosyal sorumluluk çalışmalarında referans alınan şirket olmaktan da büyük mutluluk duymaktayız.
Ben Fatih TALAY, 39 yaşındayım ve Artvin’liyim. 2007 yılında 19 Mayıs Üniversitesi Elektrik Elektronik Mühendisliği bölümünden mezun oldum. 2007-2010 yılları arasında Borçka HES-TM’de İşletme Mühendisi olarak çalıştım. 2010-2013 yılları arasında Çoruh EDAŞ’a bağlı Artvin ilinde Bağlantı ve Ölçüm Hizmetleri Müdürü olarak görev yaptım. 2013 yılında özelleştirme süreci ile birlikte VEDAŞ ailesine katıldım ve 2013-2021 yılları arasında VEDAŞ’ta Müşteri Hizmetleri Grup Müdürü olarak çalıştım. Aralık 2021 den itibaren ise yine VEDAŞ’ta Dağıtım Sistemleri Direktörü olarak görev yapmaktayım.
İlginizi Çekebilir: Otomatik Sayaç Okuma
S.2. Sayaç otomasyonu ihtiyacınız nasıl ortaya çıktı? Yatırım yapılacak ilçelere nasıl öncelik verildi, bizlere kısaca anlatır mısınız?
Özelleşme aşamasında %65’ler seviyesinde olan kaçak elektrik kullanım oranını hızlıca düşürerek tüketicilerimize sunduğumuz hizmetin kalitesini artırmayı amaçladık. Bölgemizde yaşanan elektrik arızalarının ağırlıklı olarak kaçak elektrik kullanımından kaynaklanması, kaçak elektrik kullanımının şebeke yatırımlarımızın ömrünü kısaltması ve kaçak kullanılan enerjinin ülke ekonomisine geri dönüşünün sağlanması amacıyla kaçak elektrikle mücadeleye büyük öncelik ve önem verdik.
Kaçak elektrik kullanımının önüne geçilebilmesi için tüketici bazlı saha denetimlerinin etkili olduğu ancak teknolojik yatırımlardan faydalanılmadığı sürece bu denetimlerin tek başına yetersiz kaldığı görülmüştür. Bu nedenle, sürekli geliştirmekte olduğumuz Ar-Ge faaliyetlerimizin bir sonucu olan ve tüketim profillerinin alınabildiği, tüketilen ile kaydedilen enerji miktarının yani kayıp/kaçak enerji miktarının trafo veya bölge bazlı karşılaştırılabildiği, akım/gerilim gibi teknik verilerin izlenebildiği PLC Sayaç teknolojisini sistemimize entegre etmeye karar verdik. Ar-Ge Projemizi sahada uygulamak için ilk olarak hizmet bölgemizin genel karakteristiğini yansıtan bir ilçesini seçtik. Burada oldukça başarılı sonuçlar sağlayan ve aynı zamanda AR-GE başarı ödülü alan PLC Sayaç montaj projesini hizmet bölgemizde kayıp kaçak oranı yüksek olan ilçelerden başlayarak bölgemiz genelinde yaygınlaştırmaya başladık. Şu anda bölgemizdeki 420.000 tüketici ile toplam tüketicilerimizin yaklaşık %55’i PLC Sayaç sistemimize entegre edilmiş durumda olup bu oranı 2023 yılı sonuna kadar %75’ler seviyesine çıkarmayı planlamaktayız.
S.3. Proje aşamasından başlayarak; sayaç üretimi, saha montaj çalışması, enerji hattı üzerinden verilerin toplanması, müşteri ve coğrafi bilgi sistemleri entegrasyonu ile fatura tahakkuku ve uzaktan enerji açma/kapamaya kadar süreçlerden bahseder misiniz?
EPDK tarafından belirlenen yönetmelikler doğrultusunda proje bölgesi belirlendikten sonra öncelikle keşif çalışması yapılmaktadır. PLC sayaç montajı yapılacak bölgenin kayıp kaçak oranı, kaçak kullanıma bağlı arıza sayı ve süreleri, bina, apartman ve bağımsız bölüm sayısı gibi etkenlerin belirlenmesi ile proje konusu tüketici listesi ve bu tüketicilerde kullanılacak malzeme miktarları belirlenerek satın alma/ihale ve sözleşme süreçleri tamamlanmaktadır. Sözleşmelerimize bağlı teknik şartnamelerimizde kullanılacak olan sayaç ve diğer ekipmanların teknik özellikleri ve yeterlilikleri detaylı olarak belirtilmekte olup ihaleye katılım sağlayacak firmalardan bu özelliklerin sağlanması istenmektedir.
Sözleşme yapılan firma ile öncelikle sayaç ve veri toplayıcı (data concentrator) ünitelerin kullanılacağı bir trafo bölgesinde pilot proje yapılır. Pilot projede sayaçların haberleşme hızları, okuma ve enerji kesme/açma süreleri, stabil erişim durumları, toplanması gereken verilerin doğru ve zamanında toplanıp toplanmadığı, sayaç ve toplayıcı ünitelerin arıza verme durumları gibi verimlilik testleri yapılır. Bununla birlikte alınan verilerin hızlı ve doğru bir şekilde okunup anlamlandırıldığını gösteren head-end yazılımı ile kendi içerisinde işlem hızı, veri doğruluğu, raporlama formatları gibi testler ve kontrollerde yapılarak mevcut MDM sistemi ve Müşteri Bilgi Sistemi gibi yazılımlarımızla entegrasyon süreçleri kontrol edilmektedir. Başarılı bir pilot proje sonrasında ise projenin tüm sözleşme bölgesine yayılması için firmadan toplu üretim yapması istenerek çalışmalar başlatılmaktadır. Toplu üretim bilgisi alan tedarikçi firmamız, insan eli değmeden tamamen robotlar tarafından üretim yapılan fabrikalarında sayaç ve veri toplayıcı üretimine başlamaktadır.
Enerji hattı üzerinde haberleşme teknolojisinden bahsedecek olursak; PLC teknolojisi, temelde alıcı ve verici arasındaki seri haberleşmeyi, enerji hattındaki mevcut 50 Hz sinüs dalgayı taşıyıcı frekans olarak kullanıp frekans modülasyonu ve demodülasyonu yöntemi ile sağlamaktır. Temelde tüm üretici firmalarda PLC haberleşme teknolojisinde durum benzerdir. Üretici firmalarda donanım (PLC modül) seçimi farklılığı sebebi ile haberleşme hızları ve stabilitede (gürültüden olumsuz etkilenmeme) değişiklikler gözlemlenmektedir. Bölgemizde 3 farklı PLC modüle sahip sayaçlar kullanılmakta olup bu modüller DCSK, SFSK ve OFDM haberleşme teknolojileridir.
Şebeke entegrasyonunda ise, bir adet toplayıcı ünite (DC) trafo panosuna montaj edilir ve bu trafo bölgesindeki tüm tüketicilere PLC teknolojisine sahip sayaçlar takılır. Trafo enerjilendirildikten sonra, toplayıcı ünite kendisine tanımlı görevler gereği bu trafo bölgesindeki tüm sayaçları önce sorgular ve belleğe kaydeder, akabinde belirli periyotlarda bu sayaçlardan istenen OBIS kodlarını okumak üzere sorgulama yapar. Burada, toplayıcı üniteler master, sayaçlar ise slave modda çalışmaktadırlar. Sonuç olarak, PLC teknolojisinde sayaçlar enerji nakil hattı üzerinden toplayıcı üniteler ile haberleşmekte olup toplayıcı üniteler ise GSM teknolojisi ile MDM tarafına veri akışı yapmaktadırlar.
Toplayıcı üniteler sayesinde sayaçlardan istenilen periyodlarda okuma yapılarak sayaç hafızasındaki endeks değerleri, yük profili, demant, sayaç olayları, akım/gerilim değerleri gibi veriler alınmakta ve MDM tarafında veri tabanında tutulmaktadır. Müşteri Bilgi Sistemi (MBS) ile yapılan entegrasyon sayesinde ise MBS’den gelen sorgular ile sayaçların endeks ve tüketim değerleri belirlenerek tüketici tahakkukları yani faturalandırma işlemi yapılmaktadır. Bu işlemler hem anlık hem de belirlenebilecek periyotlarda tekrarlayan görevler şeklinde yapılabilmektedir. Ayrıca talep olması durumunda sayaçlar ile uzaktan iletişim sağlanarak enerjileri kesilip açılabilmektedir.
S.4. Bir Elektrik Dağıtım firması olarak Enerji Hattı Üzerinden Haberleşme (PLC) ve elektrik sayacına yapılacak kötü niyetli müdahalelerin anında tespit edilmesinin avantajlarından bahseder misiniz?
Bu sayede, anında yapılan tespitler caydırıcılık açısından çok önemlidir. Kötü niyetli müdahalenin tespitinin zaman alması henüz bu yola başvurmayan diğer tüketicilerin de bu yönde eğilim göstermesine sebep olabilmektedir. Bu sebeple anında tespit caydırıcılık açısından önemli olduğu gibi dağıtım şirketinin sayaçlardan hemen haberdar olduğu ve sürekli izlenip takip edildiği gerçeğinin tüketiciler tarafından da benimsenmesine neden olarak müdahale algısını zayıflatmaktadır.
Ayrıca anında tespit etmek, anında çözmek yani olası bir kaçak kullanımın önüne zaman kaybetmeden geçmek demektir.
S.5. Enerji Hattı Üzerinden Haberleşme (PLC) ile sayaç otomasyonunun yapıldığı ilçelerde Kayıp/Kaçak oranı nasıl etkilendi?
Bölgemizde yapılan ilk PLC çalışması sonrasında %65 olan kayıp kaçak oranı %15 seviyelerine kadar düşmüştür. Elde edilen bu başarı sonrasında PLC sayaç montaj projesi bölgemiz genelindeki toplam tüketicilerin %55’inde hayata geçirilmiştir. Bu sayede PLC sayaç montaj işlemi tamamlanan tüm ilçelerimizde kayıp kaçak oranında ciddi anlamda düşme sağlanmıştır. Şöyle ki; gerek PLC sayaç montaj çalışmaları gerekse diğer tüm kaçak çalışmaları sayesinde VANGÖLÜ EDAŞ bölgemiz genelinde 2013 yılında %65,84 olan kayıp kaçak oranı, 2021 yılı sonu itibari ile %38,07 olarak gerçekleşmiştir.
Tüketim değerleri açısından irdelenecek olursa, VANGÖLÜ EDAŞ bölgemiz genelinde 2013 yılında toplamda 3,968 milyar kWh enerji tüketimi olmuştur. 2013-2021 yılları arasında 270.000 adet yeni abone sisteme dâhil edilmesine rağmen kaçak kullanıma bağlı israfa varan aşırı tüketimin engellenmesi sayesinde ve bu rakam 2021 yılında 3,345 milyar kWh olarak gerçekleşmiştir.
S.6. Sizce Kayıp/Kaçak oranının düşmesinin bir dağıtım şebekesi için ekstra ne gibi faydaları var?
Bölgemizde, kaçak kullanım ve kaçak kullanımın tetiklediği olağan dışı aşırı tüketim sebebiyle gerilim düşümleri, dengesiz yüklenmeler, trafo yanmaları, sigorta atmaları gibi arızalar sıkça oluşmakta ve enerji kalitesi düşmektedir. Ayrıca dağıtım şebekemizin ekonomik ömrü azalmaktadır. Kaçak kullanımın önlenmesi sayesinde bu arızaların sayısı düşmekte ve enerji kalitesi artmaktadır. Bölgemizde kaçak kullanım oranlarının düşmesi ile tüketicilerimizden “artık gerilim düşümü yaşanmıyor, cihazlarımız sağlıklı çalışıyor, artık enerji kesilmiyor” şeklinde sıkça olumlu dönüşler de alınmaktadır.
