Tüketilen veya üretilen elektrik enerjisinin ölçümünü yapabilen donanıma elektrik sayacı veya kısaca sayaç denir.Kısaca anlatmak gerekirse elektrik sayacı güç ve bu gücün uygulandığı zamanı ölçer. Bu sebeple ölçümün birimi Wh (Waat/saat) ’dir. 1.000 katı olan kWh (kilowatt/saat) ve 1.000.000 katı olan MWh (megawatt/saat) gibi birimleri de kullanılmaktadır. Günümüzde giderek artan kullanıcı talebi karşısında elektrik sayaçlarının önemi büyüktür. Çünkü giderek dijitalleşen ve akıllı hale gelen elektrik şebekesinin ihtiyaçlarını karşılamak için akıllı elektrik sayacı kullanımı giderek yaygınlaşmaktadır. Bu yazımızda sizlere elektrik sayaçlarının çeşitlerini, uygulamanıza göre doğru sayaç seçiminden ve akıllı sayaçların sahip olması gereken özelliklerden bahsedeceğiz.

Elektrik Sayacı Nedir? Analizör Arasındaki Farklar Nedir?

Elektrik sayaçlarını enerji analizörü gibi ölçü cihazlarından ayıran en büyük farkları mühürlenebilir yapısı, silinemez hafızası/ekranı ve yardımcı besleme beklemeyen ölçüm kabiliyetidir. Sayaçların bu kabiliyetlerinden daha fazla bahsedebilmek için öncelikle sayaç tiplerine değinmemiz gerekmektedir ve elektrik sayaçlarının birçok çeşidi bulunmaktadır. Bu sayaç tiplerini bağlı olduğu devrenin akım çeşidine, sayacın yapısına, fiziksel bağlantısına ve bağlantı yapısına göre gruplandırabiliriz.

Elektrik Sayaçları ve Gelişimi

Elektrik Sayacı ihtiyacı 1800 lü yılların sonuna doğru başlamıştır. Kurulan aydınlatma şebekelerinin faturalandırması artık zorunlu hale gelmişti. Thomas Edison, George Westinghouse, Thomas Duncan gibi bilim adamlarının katkıları ile ilk elektrik sayaçları gelişimini sağlamıştır. 1872 de ilk enerji sayacı Samuel Gardiner tarafından yapılırken eminiz bu günün yüksek teknolojili sayaçları hayal bile edilememiştir. Samuel Gardiner tarafından yapılan bu ilk sayaç DC ölçüm yapmaktaydı. Sonraları J.B. Fuller tarafından ilk AC elektrik sayacı üretildi ve günümüz üst düzey enerji sayaçlarının temeli atıldı. Bu sayaç, içinden alternatif alan geçirilen iki bobin sayesinde basit bir saat mantığı ile çalışmaktaydı.

Elektrik Sayaç Çeşitleri

• Sayacın bağlı olduğu devrenin akım tipine göre;
  • AC Sayaç
  • DC Sayaç

• Sayacın yapısına göre;
  • Mekanik Sayaç: Akım bobininden geçen akımın ve gerilim bobinine düşen gerilimin oluşturduğu manyetik alanın alüminyum disk üzerinde oluşturdukları döndürme momentine göre çalışır. Disk döndükçe numaratördeki rakamlar yani tüketim artmaktadır.

Elektronik Sayaç: Adından da anlaşılabileceği gibi bir elektronik devre ile ölçüm yapan, mekanik sayaçlara göre çok daha hassas, ileri de anlatılacak olan tarifeli sistem ve haberleşme seçeneklerine olanak sağlayan sayaç tipidir. Bu şekilde anlatıldığında standart bir ürün gibi gözükse de sayaç tasarlanırken kullanılan veya kullanılmayan donanımlar (rogowski bobini vb.) hem ölçüm hassasiyetini değiştirmekte hem de bir sayaçtan beklenmeyecek şekilde iç tüketimini arttırabilmektedir. Özellikle enerji veriminin ön plana çıktığı son zamanlarda yüz binler belki de milyon adetlerce sayacı kapsayan dağıtım şebekeleri yatırım yaparken bu konuları da göz önünde bulunmaktadır.

• Bağlantısına göre;
  • Direkt Sayaç: Herhangi bir akım veya gerilim trafosuna ihtiyaç duymadan, genellikle 100 ampere ve bazı özel sayaçlarda 120 ampere kadar devreye direkt bağlanabilen sayaç tipidir.
  • X5 Sayaç: 5 ampere kadar referans akımı ile çalışan sayaç tipidir ve gerilim trafosu kullanılıp/kullanılmamasına göre ikiye ayrılır.
    • AG (Alçak Gerilim): Sadece akım trafosu ile bağlanan, gerilimin ise direkt girdi ve çıktı yaptığı sayaç tipidir.
    • OG (Orta Gerilim): Hem akım hem de gerilim trafolarının kullanıldığı sayaç tipidir.

Özellikle üretimin, iletimin veya tüketimin çok yüksek oranlarda yapıldığı Güneş (GES), Rüzgâr (RES), Hidroelektrik (HES) santrallerinin yanı sıra iletim hatlarında (TEİAŞ) veya herhangi bir sebeple hassas ölçüm istenen noktalarda kullanılan elektrik sayaçlarının yüksek doğruluk sınıfına sahip olması gerekmektedir.

Bu noktada sayaçların referans bilgi alarak kullanılacakları akım ve gerilim trafolarının da doğruluk sınıfı büyük önem arz etmektedir. Bu sebeple yüksek doğruluk sınıfına sahip sayaç kullanırken yüksek doğruluk sınıfına sahip trafo seçmekte fayda vardır.

Doğru akım trafosunu seçmek için bu sayfadan yardım alabilirsiniz.

• Bağlantısına yapısına göre;
  • Monofaze (Tek Faz İki Telli): Genellikle mesken ve aydınlatma tipi aboneliklerde kullanılan tek fazlı sayaçtır.
  • Trifaze: Üç fazlı sistemlerde kullanılan sayaçlardır.
    • Üç Faz Üç Telli (Aron) Bağlantı: Genellikle yükleri dengeli aboneliklerde kullanılır. Bu bağlantı tipinde bir akım ve bir gerilim trafosundan kazanç sağlanır.
    • Üç Faz Dört Telli Bağlantı Her fazın enerjisinin ayrı ayrı ölçülüp toplam tüketimin hesaplandığı bağlantı tipidir.

Ölçüme Göre Elektrik Sayacı ve Çeşitleri

• Aktif Sayaç: Aktif tüketim bilgisini ölçen ve genellikle mesken ya da imalat olmayan küçük ticarethanelerde kullanılan sayaç tipidir.
• Aktif/Reaktif (Kombi) Sayaç: Hem aktif hem de reaktif ölçüm yapabilen sayaçlara kombi sayaç denir. Fabrika, büyük alışveriş merkezi gibi yüksek enerji harcayan yerlerde kullanılmaktadır. Reaktif enerjinin indüktif ve kapasitif olarak iki tipi vardır. Özellikle sistem için gerekli olan reaktif enerjinin yüksek olması, kompanzasyon ihtiyacını doğurur. Belirli sınırlar aşıldığında cezai müeyyideler oluşur. Bunun için bu gibi noktalarda reaktif enerjinin de ölçülmesi şarttır.

Tarifeli Elektrik Sayacı

Ülkemizde üç türlü tarifelendirme yapılmaktadır.

• Talep Gücüne Göre (Demand): Dağıtım firması ile abonelik yapılırken tek terim ve çift terim olmak üzere iki şekilde sözleşme yapılabilir.
  • Tek Terimli Abonelik: Sadece tüketilen elektrik enerjisinin belirli bir fiyat üzerinden ücretlendirilmesidir.
  • Çift Terimli Abonelik: Bu abonelik türünde abone tek terimli tarife gibi tükettiği elektrik enerjisi için ödeme yaparken ayrıca abonelik başında yaptığı demand (talep) gücü içinde her ay ekstra bir bedel ödemektedir. Bu tarifelendirme çeşidinin kullanılabilmesi için demand ölçümü yapabilen bir sayaca ihtiyaç duyulmaktadır.

Avantajları/Dezavantajları: Çift terimli abonelikte abone demand gücü için sözleşme yaptığından tükettiği elektrik için kullanacağı birim fiyat daha uygun olur. Fakat demand (talep) gücünü aşması durumunda cezai sayılabilecek bir birim fiyat ile ücret ödeyecektir.

Dağıtım firması tarafından bakıldığında ise altyapı tasarlanırken mevcut talep güçlerini karşılayacak tasarımlar yapılmakta ve gereksiz yatırımlardan kaçınılmaktadır.

Zamana Göre Elektrik Sayacı

• • Tek Zamanlı Abonelik: 7/24 esasına dayalı tek bir birim fiyat ile ücretlendirilen abonelik tipidir.
  • Çok Zamanlı Abonelik: 24 saati gündüz, puant ve gece olmak üzere üçe ayıran tarife tipidir. Amaç; abone tüketimini, genel tüketimin yüksek olduğu puant tarifesinden çekip, genel tüketimin daha az olduğu gece tarifesine yönlendirmektir.

Bu tarifelere ek olarak bazı ülkelerde tatil tarifesi de kullanılmaktadır.

Şebekeye Göre (Şebeke/Jenaratör)

Genellikle AVM ve rezidans benzeri projelerde karşımıza çıkan tarife tipidir. Bu tarifelendirme çeşidinde amaç daha pahalıya mal olan ve motorin ile jeneratörde üretilen elektriğin yanı sıra şebeke tüketimini de ayrı birim fiyatlardan fatura edebilmektir. Aktif olarak bütün projelerinizde sizlere elektrik sayacı seçiminde ve devreye alınmasında yardımcı oluyoruz. Hemen bizlere info@aktif.net adresinden ulaşabilirsiniz.

Elektrik Sayacı Kullanım Onayları

Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK) elektrik piyasalarının düzenlenmesi amacıyla 4628 sayılı Yasa ile 2001 yılında kurulmuş bağımsız nitelikte bir üst kurumdur. Türkiye de kullanılacak tüm elektrik sayaçlarının asgari gereksinimlerini belirler. Genel sayaç gereksinimleri belirlenirken, Avrupa standartları ve Sanayi Bakanlığı şartları da göz önünde bulundurulmuştur.

Bu gereksinimler genel olarak aşağıdaki gibidir;

• Mühürlü yapı,
• Silinemez hafıza,
• Gerçek zaman saati,
• Çoklu tarife yapısı,
• Yük profili.

Ancak Türkiye de kullanılacak elektrik sayaçları için yalnız EPDK tebliğine uymak yeterli değildir. Örneğin kullanılacak sayaç sadece aktif enerji ölçüm kabiliyetine sahipse “MID Sertifikası” yeterlidir. Kullanılacak sayacın aktif/reaktif (kombi) ölçüm kabiliyetine sahip olması durumunda ise MID sertifikasının yanı sıra “Sanayi Bakanlığı Ulusal Tip Onay Belgesi” gerekmektedir.

MID SERTİFİKASI

Baş harflerini aldığı “Measurement Instrument Directive” kelimelerinden gelmektedir. Türkçe karşılığı “Ölçüm Cihaz Yönetmeliği’dir”. 2004 yılında Avrupa Birliği tarafından oluşturulmuştur. Taksimetrelerden başlayıp tartılara uzanan, geniş bir ölçü grubunu kapsayan cihazların genel gereksinimlerini belirler.

Aktif enerji sayaçları MID yönetmeliği içerisinde özel bir yere sahiptir. MID yönetmeliği, sayaç bileşenlerinin yüksek kalitede olduğundan ve tip test gereksinimlerinin asgari IEC standartlarında olduğundan emin olur. Bu sebeple Avrupa Birliği tarafından onaylanmış bir kuruluşun ürünleri sertifikalanması gerekmektedir.

MID SERTİFİKASI OLAN ELEKTRİK SAYACI NASIL ANLAŞILIR?

Cihaz üzerinde aşağıdaki ibareler bulunmalıdır[2];

• CE işareti,
• Kare içerisine alınmış; büyük M harfi ile başlayan ve yanında 2 haneden oluşan MID sertifika tarihi,
• Onaylı MID sertifika numarası.

İlgili MID yönetmeliğine (2004/22/EC) bu adresten ulaşabilirsiniz:https://bit.ly/3aOODte

SANAYİ BAKANLIĞI ULUSAL TİP ONAY BELGESİ

Türkiye de kullanılacak olan Aktif/Reaktif (Kombi) sayaçlar için Sanayi Bakanlığının belirlediği prosedürler mevcuttur. Bu prosedürlere göre yurt içinde üretilen veya yurt dışından temin edilen tüm Aktif/Reaktif enerji sayaçlarının sertifikasyonu gerekmektedir.
Sanayi Bakanlığına göre gereksinimler aşağıdaki gibidir;

• Aktif ölçüm doğruluğu,
• Reaktif ölçüm doğruluğu,
• Kullanım kılavuzu yeterliliği,
• Ön panel bilgilerinin yeterliliği,

İlgili Sanayi Bakanlığı Ölçü ve Ölçü Aletleri Tip Onay Yönetmeliğine (Resmi Gazete Tarihi: 17.10.2008 Resmi Gazete Sayısı: 27027) bu adresten ulaşabilirsiniz:https://bit.ly/3zfNJze

IV. TEDAŞ ONAYI

2013 yılında tamamlanan özelleştirmeler öncesinde yetkili kurum TEDAŞ‘dı. Bu sebeple şebekede kullanılacak elektrik sayaçları için asgari şartları da TEDAŞ belirlemekteydi. Özelleştirmeden sonra her elektrik dağıtım şirketi yukarıda belirtilen MID ve Sanayi Bakanlığı gerekliliklerini asgari şart olarak kullanmaya başladı.

Bahsi geçen TEDAŞ yönetmeliğine bu adresten ulaşabilirsiniz:https://bit.ly/3mPK0AS

Elektrik Sayaçları Hakkında Sıkça Sorulan Sorular

Tarık Ateş  
Akıllı Şebeke Çözümleri Yöneticisi  
Aktif Mühendislik