Şüphesiz ki elektrik, insanlık tarihinin en büyük buluşlarından birisidir. İnsan hayatına sağladığı faydaların yanında dikkatli olunmadığı takdirde çok büyük zararlara, hatta ölümlere bile sebebiyet verebilir. Yangın kaynaklarına bakıldığında; elektrik kaynaklı çıkan yangınların sayısıda oldukça fazladır. Standartlara uyulmadığı, kontrollerinin sağlanmadığı tasarımlarının doğru ve uygun bir şekilde yapılmadığı sürece yangın riski çok yüksek olup, elektrik yangınlarına doğru müdahale yönteminin uygulanması da son derece önemlidir.

I. GİRİŞ

Yanıcı maddenin ısı ve oksijenle birleşmesi sonucu Yanma olayı oluşur. Elektrik yangınlarının oluşma nedenleri diğer yangınlar ile aynı değildir İşletmelerde elektrikten kaynaklı yangın oluşabilmesi için ark olması gerekmektedir. Ark ise ortamda oluşan iki zıt yüklü kutup arasında elektrik akımının kısa devre yaparak akması esnasında ortaya çıkan kıvılcımdır. Özetle elektrik patlamasıdır. Ark, anlık olarak gerçekleşmektedir. Arkın oluşması, oluştuğu devrede maddi hasara neden olabileceği gibi, meydana geldiği bölge civarında bulunan insanlardada son derece ciddi yaralanmalara neden olabilir. Ark oluşması, bulunan bölgede korozyon oluşması, uygun olmayan elektrikli cihaz / ekipmanların kullanılması, elektriki bağlantılardan kaynaklanan gevşeklikler, çekilen akıma uygun kesitte kablo kullanılmaması, devreden fazla akım çekilmesi ve bu akım çekilirken koruma elemanlarının olmaması, uygun olmayan sigortalar kullanılması (Yüksek akıma dayanıklı) yahut bakım ve kontrol eksikliği gibi unsurlardan kaynaklanabilir. Ark yangınla sonuçlanabilir.

İlginizi Çekebilir: Kaçak Akım Rölesi

II. ELEKTRİK YANGINLARININ NEDENLERİ

Elektrik tesisatının “Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Yönetmeliği” ve “Elektrik Kuvvetli Akım Tesisleri Yönetmeliği” ne uygun olarak yapılandırılmaması, elektrik tesisatının doğrulanması ile ilgili testlerin ve denetlemelerin gereği gibi yapılmaması

• Elektrik tesisatı tasarım ve uygulamalarında ilgili standartlara uyulmaması
• Yanlış tasarım ve yanlış uygulama sonucu elektrik panolarının doğru boyutlandırılmaması
• Buharı yanıcı kimyasallar gibi infilaka sebebiyet verebilecek hammaddelerle çalışma yapılan alanlarda ve depolarda elektrik panolarının, prizlerin ve aydınlatmaların üretim/depolama yapılan odanın içinde olması
• Yanlış tasarım ve yanlış uygulama sonucu uygun kesit alanında iletkenlerin, kabloların boyutlandırılmaması
• Belirlenen kesite göre daha fazla akım çekmek, iletken izolasyonlarının üzerinde bozucu etkiler yaparak zamanla iletkenlerin aralarında ark yapmaya başlamalarına neden olur. Bu arklar ise yüksek ısı değerleri taşıdığı için kabloların yanmaya başlamasını sağlar.

• Alan özelliğine bağlı olarak uygun olmayan elektrik panosu, priz ve armatür kullanılması
• Nemli ve tozlu yerler için yapılmış olan elektrik tesisatlarında kullanılan, nemden ve tozdan etkilenmelerini önlemek için koruyucu içerisine alınarak üretilen ve yine uygun koruma sınıfında bulunan priz veya panolar kullanılabilir. Ortamın özelliğine göre ilgili IP koduna sahip ürün seçimi yapılması gerekmektedir. (IP kodları elektrik tesisatının toz ve sudan koruma derecelerini ifade etmektedir.)

Bu alanlarda alev sızdırmaz (ex-proof) tesisat kullanılması ve ortamda yanıcı ürün konsantrasyonunun (LEL – en düşük patlama limiti) kontrol altında tutulması için ölçümlerinin ve havalandırılmasının yapılması yüksek önem arz eder.

Bakım ve onarım her işletmenin olmazsa olmazıdır. Bakımlar sırasında rutin işler esnasında fark edilmeyen kablo ezilmeleri, gevşek bağlantılar vb. uygunsuz durumlar tespit edilebilir. Bunların bakım esnasında fark edilmesi ve değiştirilmesi olası bir yangını önleyecektir. Bakım ve onarımda fark edilemeyen kablo ezilmeleri aşırı ısınma sonucunda yangına neden olur.

Kullanım süresi dolan duy, priz, çoklu priz, anahtar, sigorta ve diğer koruma elemanları zaman içerisinde üzerinden geçen akımların meydana getirdikleri ısılara dayanamaz hale gelmeleri ve kömürleşmeye başlamaları sonucunda fark edilmemesi durumunda yangın kaçınılmazdır. Gevşek bağlantılar başlangıçta fark edilemeyen arklar oluşturur. Bu arklar yüksek ısı değerlerine sahip olduğundan; önce gevşek bağlantı elemanının daha sonrasında da diğer malzemelerin yanmasına neden olur. Faz çakışmalarıda kısa devre oluşturacağından yangın çıkmasına neden olur. İşletmeye ek tesisatların yapılması, yeni cihazların eklenmesi sonucunda kontrollerin yapılmaması. İşletmelerde prosesin değiştirilmesi ve yeni makine alımı sonrasında sigorta ve kabloların uygunluğunun kontrolü yapılmalı revizyon gerekli ise sigorta ve kablolarda değişim yapılmalıdır. Uygun olmayan sigorta ve kablolar kullanılmamalıdır. Dış mekan aydınlatmalarında tesisatın gelişi güzel yapılmaması, gerekli yalıtımların yapılması gerekmektedir. Aksi takdirde ek noktalarında çevre şartlarının (sıcaklık, hava, rüzgar, yağmur) meydana getirdiği olumsuz özelliklerden kaynaklanan yangınlar yine kaçınılmaz olacaktır.

Günümüzde çoklu priz kullanımı artmaktadır ve bu çoklu prizlerin bilinçsizce kullanımının çok tehlikeli sonuçları olabilir. Prizlerde gelebilecek aşırı ısınmalar kolayca yangına sebebiyet vermektedir. Çoklu prizlerin üzerinde maks. kaç watt a kadar kullanılabileceği yazmaktadır. Bu güce uygun olmayan kullanımlar sonucunda birden fazla aletin aynı çoklu prize bağlanması kapasiteyi arttıracağından en sondaki prizde aşırı ısınmaya neden olacaktır. Aşırı ısınma sonucunda yangın oluşma ihtimali çok yüksektir. Uzatma kabloları sadece geçici olarak kullanılmalıdır, uzatma kablonun görülmeyecek, sıkışabilecek yerlere konulmaması gerekmektedir.

III. YANGIN SINIFLARI VE ELEKTRİK YANGINLARINA MÜDAHALE

Avrupa, asya ve amerikan standartlarına göre yangın sınıfları farklılar göstermektedir. Sınıflandırma şekli ne olursa olsun yangınlara müdahale şekilleri farklı değildir. Yangına müdahale şekline etki eden faktör yanan maddenin cinsidir.

Elektik yangınları için avrupa standartlarında belirli bir sınıflandırma yapılmasına rağmen, amerikan standartlarında elektrik ekipmanları yangınları için sınıflandırma yapılmıştır.

TS EN 2 standardında yanan maddenin yapısı bakımından tanımlanabilen farklı yangın çeşitleri, dört sınıfa ayrılmıştır:

A sınıfı yangınlar : Normal olarak kor şeklinde yanan genellikle organik yapıdaki katı madde yangınlarını,

B sınıfı yangınlar : sıvı veya sıvılaşabilen katı madde yangınlarını,

C sınıfı yangınlar : Gaz yangınlarını,

D sınıfı yangınlar: Metal yangınlarını kapsar.

Elektrik riski kapsamına giren özel yangınlar bu standart kapsamı dışındadır.

Amerikan Standartlarına (NFPA) göre yangın sınıfları aşağıda verilmiştir:

• A Sınıfı : Katılar
• B Sınıfı: Sıvı ve Gazlar
• C Sınıfı : Elektrik
• D Sınıfı : Metal
• K Sınıfı : Yağ nedeniyle oluşan mutfak yangıları

Yangın sınıfları karşılaştırma tablosu aşağıdaki gibidir.

Yangın Sınıfları Karşılaştırılması

Elektrik yangınlarında öncelikli olarak çarpılma tehlikesine karşı yangın olan bölümün elektriği kesilmelidir. Elektrikler kesilmeden söndürme yapılmamalıdır. Bulunan bölgede herhangi bir kablo, elektrikli açık cihaz var ise dokunulmamalıdır.

Elektrik yangınlarına müdahale Kuru kimyevi toz ile olabileceği gibi Karbondioksitli söndürücülerle de yapılabilir.

CO2 yüksek etkiye sahip bir soğutucu maddedir. Tehlike anında ortamdaki O2 miktarını azaltarak kimyasal zincirleme yanma reaksiyonunu devam etmesini engeller ve yangını söndürür. Ancak tam söndürme yapmadığı için yangının yeniden alevlenme ihtimalinin dikkate alınması gerekmektedir. Ayrıca, riskli bölgedeki O2 miktarını yüksek oranda düşürdüğü için insan bulunan ortamda kullanımının sakıncalı olabileceğini de unutmamak gerekir. Elektronik cihazlar da dahil olmak üzere ortamdaki nesnelerin üzerinde kalıntı bırakmaz. Bu sebeple, en çok tercih edilen yangın söndürücüleri arasında yer alır. Bu kadar çok tercih edilmelerinin bir diğer sebebi de bu söndürücülerin ozon tabakasına zarar vermemeleri ve tekrar tekrar doldurulabilir olmalarıdır.

Bunların yanı sıra, Halokarbon gazlı yangın söndürücüler özellikle bilgi işlem odaları, UPS, yüksek gerilim panoları, trafolar ve elektronik cihazların sık olduğu ortamlarda kullanılır. Elektrik iletkenliğinin olmaması ve arkasında atık bırakmaması halokarbon gazlı yangın söndürücülerin bu tarz ortamlar için tercih edilme oranını arttırır. Halojenlendirilmiş veya temiz gaz olarak da adlandırılan halokarbonlu söndürücü gazlar ozon tabakasına etkisi sıfıra yakın olan gazlardır. Kimyasal zincirleme yanma reaksiyonunu kırarak yangını kısa sürede söndürürler.

Köpüklü yangın söndrüme cihazları ve elektrik yangınlarında kesinlikle kullanılmamalıdır.

IV. SONUÇ

Elektrik yangınları aşırı akım, ark ve koruma sisteminin olmamasından çıkar. Kabloların çekebileceği maksimum akım kapasitesi vardır ve kablolar akımın karesi ile doğru orantılı şekilde ısınır, ısındığı zaman izolasyonu kaybolur. Oluşan sıcaklık kablonun tutuşma sıcaklığına erişirse yangın meydana gelir. Kısa devre sonucunda ark oluşur, ark yüksek sıcaklık oluşturur ve kısa sürede müdahale edilmezse çevresindeki malzemeleri tutuşturacaktır. Standart gerekliliklerini karşılayan sistemlerin tasarlanması, standartlara uygun koruma cihazlarının kullanılması, bakım ve kontrollerin düzenli olarak yapılması yangın riskini azaltacaktır. Kuru kimyevi toz ve Karbondioksitli söndürücüler ile 1m ve 5m arasında müdahale edilebilir.

V. REFERANSLAR